Kirsten in Chiapas

Vandaag wil ik geen blog schrijven over schrijnende gevallen. Of over hoe belangrijk het is dat we weten wat er hier gebeurt. Of over de noodzaak iets te doen tegen alle onrechtvaardigheid. Vandaag wil schrijven over hoe een zogenaamde rebellenbeweging onverwachts mijn hart raakt. Hoe mijn gevoel van misplaatst zijn tussen strijdleuzen en ander 'links geweld' wegvalt en slechts buitenkant lijkt. Ik wil schrijven over een volk dat iets unieks probeert te doen. Dat niet vecht tegen onderdrukking maar vecht vóór het behoud van haar tradities, kennis en de toekomst van haar kinderen: voor goed leven.

Ik verblijf als waarnemer in La Realidad; een dorp in de Lacandon jungle. Ons kampement bevindt zich midden in het dorp. Samen met vijf Mexicanen, een Nederlandse en een Argentijnse dient mijn aanwezigheid ervoor te zorgen dat militairen geen geweld aanrichten. Op 2 mei jongstleden werd hier op klaarlichte dag compañero Galeano vermoord; een kopstuk van de EZLN en tevens docent op de school die ook verwoest werd. Een gedeelte van de dorpsbewoners behoort tot de Zapatisten. Om de autonome Zapatisten gemeenschap te ondermijnen zaait de overheid verdeeldheid in het dorp door gratis huizen te verstrekken en mensen geld te geven in ruil voor geweld tegen mede dorpsbewoners. Onze gastheer wijst ons erop dat onze overburen geen 'compañeros' zijn.

Tijdens mijn verblijf in La Realidad vindt het Concgreso Nacional Indígena plaats. Hierbij nodigde de EZLN (de Zapatisten beweging) indigene gemeenschappen uit vanuit heel Mexico om te spreken over de situaties waarmee zij zich geconfronteerd zien. Op zaterdag en zondag mag de (betaalde) pers aanwezig zijn en worden de uitkomsten gepresenteerd. Tot onze grote verbazing mogen wij ook bij dit historische evenement zijn.

Bruine ogen kijken me aan vanachter een zwarte bivakmuts. Ik voel me het hol van de leeuw binnenstappen als de poort voor me open gaat en de wachters ons binnen laten. Om me heen staan Zapatisten in tenue. De bivakmuts beschermt hun identiteit en daarmee tegen aanvallen van de overheid. Tussen de mannen met bivakmutsen lopen mensen met verschillende klederdrachten in uitbundige kleuren. Op een podium presenteert het bestuur van de EZLN de conclusies van het congres: indigene gemeenschapen in heel Mexico worden in hun bestaan bedreigd. En zelfs ontkend in hun bestaan. Een kiene campagne zet levende indigene culturen weg als folklore van lang geleden. Als niemand weet dat Maya's nog daadwerkelijk bestaan, zal niemand ze missen, zo zal de gedachte zijn.

De persconferentie wordt afgesloten. Op het grote plein heffen honderden mensen hun arm op en salueren als het strijdlied van de EZLN wordt aangeheven. Ik heb flinke verwachtingen van een opzwepend strijdlied. En dan komt het. Ik val stil. Alle mensen om me heen zingen uit volle borst. Maar niet over wat ik verwachtte. Lieve woorden rollen uit de monden onder de bivakmutsen vandaan en bezingen een liefde voor de grond waar ze op leven, hun manier van leven en de tradities die ze in stand proberen te houden. Een golf van liefde rolt vanachter het plein over me heen en ineens begrijp ik waar ik ben.

Ik ben bij mensen die kiezen om te leven in gemeenschap en te delen wat zij hebben. Ik ben bij mensen die de medeverantwoordelijken voor de moord op hun broeder nog steeds 'amigo' noemen. Want ook zij zijn immers nog steeds hun broeders. En zij zijn zich niet bewust van wat zij doen, zo zeggen ze. Ik ben bij mensen die vergeving verkiezen boven vergelding. Ik ben bij mensen die de moed hebben om te blijven volharden ondanks de zwaarste omstandigheden, voor een leven in autonomie. Ik ben bij mensen die hoge normen en waarden naleven en een voorbeeld en inspiratie zijn voor onze individualistische samenleving die gericht is op consumeren. Deze mensen geven me het gevoel welkom te zijn zonder mij te kennen. Ze geven mij de hoop dat een andere wereld mogelijk is. Hoe beschrijf je in nuchter Nederlands hoe je hart verwarmt?

Een grote wolkbreuk brengt een plens regen. Ik schuil onder een afdakje bij de poort naast de bewaker. De man met bivakmuts vraagt belangstellend naar mijn afkomst. Ik 'vraag' hem of het niet lastig is om een sigaret te roken met zo'n bivakmuts op. Schuddebuikend geeft hij mij gelijk.

Als ik binnen loop bij Frayba word ik door alle collega´s begroet met een kus en een knuffel. Er wordt koffie gedronken en uitgebreid bijgepraat. Voor iemand die gewend is ´s ochtends kort 'hoi' te roepen naar haar collega's, voordat ze doelgericht achter haar pc kruipt, is het even wennen.

Goede contacten onderhouden met collega's hoort er hier bij. En ookal is het wennen, ik zie direct wat de positieve impact is van deze cultuur. De medewerkers bij Frayba vormen een hecht team. Het voelt een beetje als familie. Collega's hier zijn dus meer dan collega's. Het zijn mensen met wie je een deel van je leven leeft. Dat betekent dat je jezelf meeneemt naar je werk. En je kinderen trouwens ook. Een kinderdagverblijf heb ik hier dan ook nog niet gezien. Op de binnenplaats van het kantoor zitten iedere dag twee meisjes rustig te spelen.

Op mijn bureau liggen stapels dossiers. Ik werk bij de afdeling Intención Inmediate waar mensen hun problemen voorleggen aan de medewerkers. Ik zit bij de intake-gesprekken en hoor hoe mensen te maken hebben met geweld en bedreiging. Meer nog zie ik wat het met ze doet. Voor me zitten mensen met pijn en verdiet en een groot gevoel van onmacht. Als we s'ochtends de nieuwe zaken op papier hebben gezet verwerk ik de dossiers in de administratie. Een hoog stemmetje klinkt door het kantoor. Een vrolijk meisje van anderhalf jaar oud trekt aan mijn broekspijp en houdt een verhaal in een inheemse taal. Ik praat Nederlands terug en ze lijkt me prima te verstaan. Dus ik speel maar wat mee.

De volgende dag vindt een personferentie plaats. Een half jaar geleden werd José Rolando Pérez de la Cruz op brute wijze vermoord. Hij stond 's avonds laat in een steegje in San Cristóbal te wachten op iemand, toen de politie arriveerde. Hij werd aangevallen door de agenten en overleed. De politie verklaart dat er sprake is van zelfmoord. Uit de blauwe plekken en verwondingen op het lichaam van de man valt op te maken dat hij deze zelf niet heeft kunnen aanbrengen.

Achter een tafel zit een familie wiens verdriet tastbaar is. De broer van de overledene doet dapper verhaal. Dan vertelt de advocate van de familie hoe zij juridisch gedwarsboomd worden. En dat haar zoon onlangs ernstig is bedreigd en de mededeling kreeg dat moeder er goed aan zou doen deze zaak aan zich voorbij te laten gaan. Aan het einde van de persconferentie krijgt de moeder van de overledene het woord. Niet alleen heeft ze haar zoon verloren. Ze is doodsbang ook haar andere kinderen te verliezen. Want ook zij worden ernstig bedreigd. Als zij straks naar buiten lopen is het hopen dat ze veilig thuis komen. Huilend vraagt deze moeder iedereen aanwezig haar gezin te helpen.

Ondertussen word ik afgeleid door een helder stemmetje. Ik kijk naar links en zie het meisje die me gisteren aan mijn broekspijp trok. Ik realiseer me ineens wiens dochter ze is. Terwijl ik met een knoop in mijn maag de persconferentie verder probeer te volgen hoor ik op de achtergrond haar stemmetje nog even vrolijk kirren. Op een dag zal ze weten wie haar vader is. En waar vandaag over wordt gepraat.

NB. Voor foto's van de persconferentie kijk op: http://chiapasdenuncia.blogspot.mx/2014/07/familiares-de-joven-muerto-bajo.html

Stil kijken we naar de beelden van de vliegtuigramp. We zien de kisten een voor een uit het vliegtuig gedragen worden. Samen met mijn Nederlandse collega's deel ik het ongeloof en leef ik mee. We zien hoe minister Timmermans in een speech voor de VN verwoordt hoe een heel land zich voelt. Nederland is in rouw. Een oceaan verderop voelt ineens heel ver weg.

Afgelopen dinsdag was ik aanwezig bij de herdenking in Acteal. Op 22 december 1997 vond daar een massamoord plaats. 45 mensen kwamen om het leven. De slachtoffers zaten nietsvermoedend in de kerk toen een groep paramilitairen een bloedbad aanrichtte. Onder de slachtoffers zijn veel vrouwen, kinderen en ongeboren baby's. Zwangere vrouwen kregen gerichte messteken in hun buik. Het duurde 12 uur voordat de nabij zijnde regeringstroepen poolshoogte kwamen nemen. Mensen konden alleen maar toekijken hoe de daders de bloedvlekken op de muren van de kerk verwijderden.

Acteal is een klein dorp op anderhalf uur rijafstand van San Cristóbal. De prachtige omgeving is een schril contrast met de gruwelijkheden die hier plaatsvonden. Sinds 1997 houden de dorpsbewoners op iedere 22ste van de maand een herdenking. Vanuit de kerk loopt een groep mannen en vrouwen in processie naar het dorpsplein. Rondom het plein staat voor ieder slachtoffer een kruis. Een paar kleine kruisjes staan in het midden. Naast mij zie ik een lange rij met vrouwen in klederdracht. Kinderen rennen lachend rond, zich niks aantrekkend van de beladen sfeer. Oma's lachen om hun ondeugende kleinkinderen die zich niet in gareel laten houden. De herdenking vindt plaats in de vorm van een katholieke mis. Ik luister naar de lezing en het evangelie die in Tsotsil worden uitgesproken.

Tijdens de ceremonie richt het dorpshoofd het woord tot de bezoekers en heet ons welkom. Hij vertelt over de inktzwarte bladzijde uit de geschiedenis van zijn dorp. En dan staat hij tot mijn verbazing uitgebreid stil bij de situatie in Israël. 'Mensen in Israël en Palestina kennen ons en ons dorp waarschijnlijk niet, maar toch zijn wij in gedachten bij hen en leven wij met hen mee.'

Ver weg in een klein dorpje in de binnenlanden van Mexico voelt de wereld ineens heel klein en hou ik mijn tranen in om zoveel zinloos verlies. En om het vermogen van deze mensen een open hart te behouden. Zelfs voor mensen die zij niet kennen in een land ver hier vandaan.


NB. Bij 'Foto's' zie je het verhaal in beeld.

Vuur, daar draait het deze week om. Om te kunnen koken, stoken we hier drie keer per dag een houtvuur op. Droge rijst met bonen maken duurt hier gerust een uur. Al snel hebben we door dat je dat vuur maar beter zo groot mogelijk kan maken als je het eindelijk aan de gang hebt. Anders is het binnen de korste keren weer gedoofd. Waar ik in Nederland de brandweer zou bellen, vind ik het hier heel normaal als er gigantische rookwolken komen uit het kleine gebouwtje waar het 'kookstel' staat. Op dag twee geven we het op ons na iedere kookbeurt grondig te boenen; de rivier waarin we ons wassen ligt niet om de hoek. We grappen dat we er bij lopen als een stel mijnwerkers voor wie de werkdag er net op zit.

Het dorp waar ik samen met Vera en David, twee andere Nederlanders, een week verblijf heet Diez de Abril, telt 32 gezinnen en ligt hoog in de bergen op drie uur rijden van San Cristóbal. Voordat we het dorp in mogen worden we verwacht bij de junta; het bestuur van de omliggende autonome gemeenschappen. Voor het hek worden we aan een grondige inspectie onderworpen. Als alles in orde blijkt te zijn lopen we het terrein op. Hier en daar worden we begroet met 'buenas dias compañeros'. Alle gebouwen zijn prachtig beschilderd en beschreven met krachtige statements. Zoals ons verteld is kan het uren duren voordat we op gesprek mogen komen bij het bestuur. Wachten hoort erbij in Latijns Amerika. Tot onze verbazing mogen we al na een kwartier op houten banken plaatsnemen voor de junta. Het zes koppige bestuur bevraagt ons. Rechts kijken nog eens zes mensen mee. Allen stemmen in met ons verblijf en heten ons welkom. Een week later mogen we terug komen om verslag uit te brengen van onze bevindingen.

'Tierra y Libertad' (grond en vrijheid) en 'Tierra es de quien la trabaja' (grond is van degene die haar bewerkt); teksten die op veel gebouwen prijken. Het zijn uitspraken die teruggaan tot de Mexicaanse revolutie van 1910 tot 1920 en waarschijnlijk ook de problemen van lang daarvoor typeren. Het zijn tevens de leuzen van Emiliano Zapata, die tijdens de revolutie de opstand van de inheemse bevolking leidde. Lange tijd werd de grond van de inheemse bevolking toegeëigend door wie grootgrondbezitters werden; hacendados. De inheemse bevolking moest veelal in slaafse omstandigheden blijven werken op grond die eens de hunne was en waar hun voorvaderen begraven lagen. Emiliano Zapata streed voor herstel van oorspronkelijke landrechten. In Mexico is hij nog steeds een legendarische held die qua status niet onder doet voor Che Guevara.

Anno 2014 strijdt de in 1994 opgerichte EZLN (het Zapatistisch Nationale Bevrijdingsleger) nog steeds voor land- en mensenrechten van de inheemse bevolking. In dat jaar heroverde de EZLN de grond waarop Diez de Abril nu ligt. Sindsdien heeft het dorp te maken met gewelddadige aanvallen. Begin dit jaar vond nog een inval plaats van 300 man. Hierbij werden auto´s en borden met Zapatisten-leuzen vernield en werden gewonden verhinderd naar het ziekenhuis te gaan. De aanvallers schijnen ieder $100,- te hebben ontvangen van een organisatie die belang heeft bij de grond. Door aanhoudende dreiging van geweld konden de dorpsbewoners hun huizen niet verlaten. Als gevolg hiervan kon er niet worden geoogst en heeft de gemeenschap moeite zichzelf van voedsel te voorzien. Als wij er zijn is de vrede alweer een tijdje wedergekeerd en valt er gelukkig weinig waar te nemen. Maar zoals we inmiddels weten blijft vuur hier altijd smeulen.

Ondertussen nemen wij waar hoe de vrouwen in deze gemeenschap ontelbare hoeveelheden tostadas maken (hele harde tortillas), de paarden, geiten en kippen voor ons huisje lopen en de kinderen hier hele andere dingen leren dan die in Nederland en behendig een fietswiel voort laten rollen met een stokje. Er wordt Tzeltal gesproken. Aan degenen die Spaans spreken merk je dat het niet hun moedertaal is. Nederland speelt tegen Chili en wij stoken het vuur maar weer eens op. Totdat we ontdekken dat achter het houten wc-huisje bereik is. We bellen met kantoor; gewonnen! Vera huilt bijna van blijdschap. Als mensenrechtenwaarnemer moet je ook andere belangrijke zaken natuurlijk niet uit het oog verliezen.

NB. Kijk even bij 'Foto's' voor het verhaal in beeld!

Nog maar even in Chiapas en al helemaal ondergedompeld in het Mexicaanse leven. Het is moeilijk voor te stellen dat ik twee weken geleden nog aan de andere kant van de oceaan sliep. Ik woon in een hostel speciaal voor vrijwilligers. Hier ontmoet ik mensen uit alle windstreken. Maar de Mexicanen hier bepalen toch de sfeer. In Mexico moeten namelijk alle scholieren en studenten verplicht vrijwilligerswerk doen. Dat betekent dat het hostel door zeker 20 Mexicanen wordt bewoond. En dat ruik je ´s ochtends. Waar ik in Nederland in 20 seconden mijn cruesli weg probeer weg te werken staan de Mexicanen gerust compleet warme maaltijden te maken. En dat herhaalt zich in de middag. En in de avond. Ik leer hier veel.

Zoals ik de mooie volksaard van de Mexicanen begin te leren kennen, zo leer ik ook de grote tegenstrijdigheden kennen. De inheemse bevolking wordt hier nog steeds niet voor vol aangezien. Een arts die hier werkzaam is vertelde mij dat zelfs sommige van haar collega's geloven dat de inheemse bevolking per definitie dom is. Zij wordt dan ook nog steeds achtergesteld ten opzichte van de niet inheemse bevolking. Dat zie je terug in het straatbeeld. Als ik op een terrasje zit wordt continue mijn aandacht gevraagd van kleine kinderen die zelfgebakken aardewerken speeltjes verkopen of mijn stoffen gympen willen poetsen. Ze snappen hoe de markt werkt en stallen gerust hun hele dierentuin aan beeldjes uit op mijn tafel zodat ik het niet kan laten het lelijkste baksel te kopen. En met een beetje geluk weten ze ook nog het hapje te scoren dat ik net in mijn mond wou steken.

Naast de Mexicanen zijn er veel toeristen die de stad kleur geven. Ze komen af op de bonte kleuren of juist de strijd van de inheemse bevolking, die veelal synoniem lijkt met de Zapatisten beweging. Vanuit deze beweging ontstond in 1994 een grote opstand van de inheemse bevolking waarbij sommige gebieden door de Zapatisten autonoom werden verklaard. De beweging is nog steeds actief in de regio en er zijn nog verschillende autonome gemeenschappen in Chiapas. Maar niet alleen de inheemse bevolking heeft te maken met onrecht.

Afgelopen week hield Frayba, de mensenrechtenorganisatie waarvoor ik aan de slag ga, een lezing over de situatie in Chiapas. Daar werd verteld dat onschuldige mensen waren opgepakt voor een overval, slechts op basis van getuigenissen van anderen. Na marteling volgen de bekentenissen vanzelf. Hoe zou de publieke opinie zijn als dit in Nederland gebeurde? Frayba stelt dergelijke (mensen)rechtenschendingen aan de kaak. Sommige mensen vragen zich af wat voor nut organisaties als Frayba eigenlijk hebben. En waarom wij in Nederland daar iets aan zouden moeten doen. Die vraag lijkt makkelijk beantwoord.

Morgen reis ik samen met twee andere vrijwilligers af naar een inheemse gemeenschap om daar een week lang als waarnemer te verblijven. Mijn met eten volgepakte backpack staat klaar. Volgende week lees je hoe we daar tussen de bevolking leven en of ik zelf een vuurtje kan stoken. Alles moet geleerd worden.